| CHƯƠNG V THỜI ĐẠI NGÀY NAY Xin chào anh/chị! Chúng tôi phấn khởi cùng anh/chị nghiên cứu bài: “Thời đại ngày nay”. Ở bài này, chúng tôi giới thiệu với anh/chị khái niệm thời đại, cơ sở để phân chia thời đại; từ đó, làm rõ khái niệm thời đại ngày nay, cùng những tính chất, mâu thuẫn cơ bản, đặc điểm và xu thế phát triển của nó. Bài này gồm 3 phần chính: Phần 1: Thời đại và cơ sở phân chia thời đại Phần 2: Tính chất và những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay Phần 3: Đặc điểm và xu thế chủ yếu của thời đại ngày nay Mục tiêu chung: Sau khi học chương này, anh/chị hiểu rõ khái niệm, cách phân chia thời đại và thời đại ngày nay là gì? Mục tiêu cụ thể: Sau khi học chương này, anh/chị hiểu được khái niệm về thời đại; phân tích được mâu thuẫn cơ bản, đặc điểm của thời đại ngày nay; đồng thời thấy rõ được xu thế phát triển tất yếu của thời đại hiện nay để so sánh, đối chiếu với sự phát triển của Việt Sau bài học này các anh/chị dành thời gian để ôn tập bằng cách trả lời những câu hỏi ngay sau từng phần nội dung cũng như sau bài học. Bài này anh/chị hoàn thành trong thời gian 90 phút. PHẦN 1: THỜI ĐẠI VÀ CÁC GIAI ĐOẠN CỦA THỜI ĐẠI NGÀY NAY GIỚI THIỆU Phần này sẽ giới thiệu với các anh/chị khái niệm thời đại và cơ sở để phân chia thời đại. Sau khi học xong anh/chị sẽ hiểu rõ được thời đại được quan niệm như thế nào; thời đại được phân chia thành nhiều hình thức, nhiều giai đoạn và dựa trên những tiêu chí nào để phân chia thời đại. Phần này các anh/chị thực hiện trong thời gian 20 phút. 1.1. Khái niệm thời đại và cơ sở phân chia thời đại Khái niệm thời đại Thời đại là một khái niệm khoa học dùng để phân kỳ lịch sử xã hội, để phân biệt những nấc thang phát triển xã hội loài người. Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác-Lênin, thời đại là một thời kỳ tương đối dài trong sự phát triển của lịch sử toàn thế giới, được đánh dấu bằng bước ngoặt căn bản trong sự phát triển của nó và được đặc trưng bằng những xu hướng phát triển tương đối ổn định. Bước ngoặt căn bản đó là sự xuất hiện một hình thái kinh tế - xã hội mới, với một giai cấp nhất định ở vị trí trung tâm, giữ vai trò quyết định sự phát triển của xã hội trong thời đại mới. Cơ sở phân chia thời đại lịch sử Đã có nhiều cơ sở để phân chia thời đại khác nhau, như: - Theo cơ sở kinh tế có “Thời đại nông nghiệp”, “Thời đại công nghiệp”, “Thời đại hậu công nghiệp”. - Theo cơ sở nền văn minh có “Văn minh nông nghiệp”, “Văn minh công nghiệp”, “Văn minh hậu công nghiệp” hay “Văn minh tin học”. - Chủ nghĩa Mác-Lênin tìm ra cơ sở phân chia thời đại một cách toàn diện và khoa học nhất đó là những điều kiện vật chất khách quan, gắn với các hình thái kinh tế - xã hội. Hình thái kinh tế - xã hội tiên tiến mở đầu một thời đại, tạo nên nội dung của thời đại. Nhưng hình thái kinh tế - xã hội không đồng nhất với thời đại lịch sử. Trong một thời đại có thể tồn tại nhiều hình thái kinh tế - xã hội (cả tiến bộ và lạc hậu), chúng đấu tranh với nhau một cách quyết liệt. Thời đại là một thời kỳ lịch sử lâu dài có sự chuyển biến từ hình thái kinh tế - xã hội thấp lên hình thái kinh tế - xã hội cao. 1.2. Thời đại ngày nay và các giai đoạn của thời đại ngày nay Thời đại ngày nay Là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, mở đầu bằng thắng lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917. Các giai đoạn của thời đại ngày nay + Giai đoạn thứ nhất: Từ sau cách mạng tháng Mười năm 1917 tới kết thúc chiến tranh thế giới lần thứ hai năm 1945. Đây là giai đoạn chủ nghĩa xã hội mới được hình thành ở Liên Xô và một số nước. + Giai đoạn thứ hai: Từ sau năm 1945 tới đầu những năm 1970. Đây là giai đoạn nhiều nước thuộc địa giành được độc lập, đi lên chủ nghĩa xã hội và hình thành hệ thống xã hội chủ nghĩa trên thế giới. + Giai đoạn thứ 3: Từ cuối những năm 1970 đến cuối những năm 1980. Đây là giai đoạn ở một số nước đi theo con đường xã hội chủ nghĩa đã rơi vào trì trệ, khủng hoảng phải thực hiện công cuộc đổi mới, cải cách, cải tổ. Một số nước đã thành công, một số nước đã thất bại và chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, Đông Âu rơi vào đổ vỡ. + Giai đoạn thứ 4: Giai đoạn từ đầu những năm 1990 tới nay. Đây là giai đoạn chủ nghĩa xã hội tạm rơi vào thoái trào. Hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới đã tan rã. Một số nước định hướng xã hội chủ nghĩa còn lại đang tìm cách đi riêng và bước đầu đã có những thành tựu quan trọng. BÀI TẬP Anh/chị hãy làm bài tập dưới đây để kiểm tra sự hiểu biết của mình về phần nội dung này. 1. Thời đại ngày nay là quá độ từ: a) Chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội b) Văn minh công nghiệp sang văn minh hậu công nghiệp c) Xã hội tiền tư bản chủ nghĩa lên chủ nghĩa xã hội d) Cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân lên chủ nghĩa xã hội. 2. Vì sao cách mạng Tháng Mười Nga lại là dấu mốc mở đầu thời đại ngày nay? a) Sau cách mạng tháng Mười Nga, chủ nghĩa xã hội trở thành hiện thực b) Sau cách mạng tháng Mười, trật tự thế giới thay đổi c) Sau cách mạng tháng Mười, hệ thống xã hội chủ nghĩa xuất hiện d) Cả 3 phương án trên PHẦN 2: TÍNH CHẤT VÀ NHỮNG MÂU THUẪN CƠ BẢN CỦA THỜI ĐẠI NGÀY NAY GIỚI THIỆU Phần này sẽ giới thiệu với các anh/chị tóm tắt tính chất của thời đại ngày nay, đặc biệt là những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay. Các anh/chị sẽ hiểu rõ hơn tính chất phức tạp của thời đại ngày nay thông qua các mâu thuẫn nổi bật của nó. Phần này anh/chị hoàn thành trong thời gian 30 phút. NỘI DUNG 2.1. Tính chất của thời đại Thời đại ngày nay đang diễn ra cuộc đấu tranh gay go, quyết liệt giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản trên phạm vi thế giới. Cuộc đấu tranh giữa hai chế độ xã hội khác nhau về bản chất (tư bản và chủ nghĩa xã hội) đã và đang chi phối toàn bộ quá trình vận động của lịch sử xã hội loài người trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội: kinh tế, chính trị, văn hoá, quân sự, an ninh, quốc phòng, v.v. 2.2. Mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay - Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội với chủ nghĩa tư bản: đây là mâu thuẫn cơ bản nhất bởi vì giải quyết mâu thuẫn này có tác động sâu sắc tới nội dung, xu thế phát triển của thời đại ngày nay. - Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản với giai cấp công nhân; giữa tư bản và lao động. Đây là mâu thuẫn giữa hai giai cấp cơ bản của thời đại, chừng nào chủ nghĩa tư bản, giai cấp tư sản còn tồn tại thì mâu thuẫn này chưa được giải quyết và cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân chống giai cấp tư sản là tất yếu khách quan. - Mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc với chủ nghĩa đế quốc. Mâu thuẫn này là do các nước đế quốc đã xâm lược bóc lột các nước nghèo làm cho khoảng cách phát triển giữa các nước giàu và các nước nghèo ngày càng rộng hơn ra. - Mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa. Do xung đột với nhau về lợi ích quốc gia, lợi ích của mỗi tập đoàn tư bản (ví dụ: giữa Mỹ với Tây Âu). BÀI TẬP Anh/chị hãy làm bài tập dưới đây để củng cố kiến thức của mình bằng cách chọn phương án trả lời đúng 1. Mâu thuẫn nào dưới đây không phải là mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay? a) Giữa các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc với chủ nghĩa đế quốc b) Giữa chủ nghĩa xã hội với chủ nghĩa tư bản c) Giữa giai cấp tư sản với giai cấp công nhân; giữa tư bản và lao động d) Giữa các nước giàu với các nước nghèo PHẦN 3: ĐẶC ĐIỂM VÀ XU THẾ VẬN ĐỘNG CHỦ YẾU CỦA THỜI ĐẠI NGÀY NAY GIỚI THIỆU Phần này sẽ giới thiệu với các anh/chị đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nay và xu thế vận động của thời đại ngày nay. Sau khi học xong anh/chị sẽ hiểu rõ hơn thời đại ngày nay đang diễn ra những đặc điểm nào và xu hướng nào thời đại sẽ hướng tới. Anh/chị nghiên cứu trong thời gian 30phút và nhớ làm bài tập ở cuối. NỘI DUNG 3.1. Đặc điểm chủ yếu của thời đại - Loài người vẫn đang trong thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Các mâu thuẫn cơ bản trên thế giới biểu hiện dưới những hình thức và mức độ khác nhau vẫn tồn tại và phát triển có mặt phức tạp và sâu sắc hơn. Cuộc đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc vẫn đang tiếp tục diễn ra gay gắt dưới nhiều hình thức. Chủ nghĩa tư bản hiện đại đang nắm giữ ưu thế về vốn, khoa học công nghệ, thị trường, song không thể khắc phục nổi những mâu thuẫn vốn có. Bên cạnh đó, cuộc đấu tranh ý thức hệ giữa hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa và hệ tư tưởng tư sản vẫn sôi động trước sự mất uy tín của chủ nghĩa tư bản và mưu đồ của chủ nghĩa đế quốc chống phá các nước có định hướng xã hội chủ nghĩa, không để các nước Liên Xô và Đông Âu phục hồi chủ nghĩa xã hội và ngăn các nước khác vào chủ nghĩa xã hội. Song chủ nghĩa xã hội vẫn là sự lựa chọn không thể đảo ngược của lịch sử. - Nguy cơ chiến tranh thế giới huỷ diệt bị đẩy lùi, nhưng xung đột vũ trang, chiến tranh cục bộ, xung đột về dân tộc, sắc tộc và tôn giáo, chạy đua vũ trang, hoạt động can thiệp và lật đổ, khủng bố còn xảy ra ở nhiều nơi, với tính chất phức tạp ngày càng tăng. Các nước, các dân tộc hiện nay tập hợp lại trong cuộc đấu tranh để chống cường quyền áp đặt, cuộc đấu tranh đó đang diễn ra rất quyết liệt. - Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ mới bắt đầu từ những năm 50 của thế kỷ XX mà nội dung cơ bản của nó là những tiến bộ vượt bậc của công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới... đã và đang phát triển với trình độ ngày càng cao, làm tăng nhanh lực lượng sản xuất và tính chất xã hội hoá của nó. Sự bùng nổ khoa học - kỹ thuật và công nghệ sẽ mang tới cho cuộc sống con người ngày càng nhiều bất ngờ, thú vị. Song thế kỷ XXI, lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển trong đó kinh tế tri thức có vai trò ngày càng nổi bật. - Toàn cầu hoá kinh tế là một xu thế khách quan lôi cuốn ngày càng nhiều nước tham gia. Nhưng xu thế này đang bị một số nước phát triển và tập đoàn kinh tế tư sản xuyên quốc gia chi phối, chứa đựng nhiều mâu thuẫn, vừa có mặt tích cực, vừa có mặt tiêu cực, vừa có hợp tác, vừa có đấu tranh. - Cộng đồng thế giới đang đứng trước những vấn đề toàn cầu như: bùng nổ dân số, ô nhiễm môi trường sinh thái, cạn kiệt tài nguyên, sự tăng lên của những căn bệnh hiểm nghèo... gây trở ngại lớn cho sự phát triển và không một quốc gia nào có thể tự giải quyết được. Do vậy, cần phải có sự hợp tác và phối hợp hành động của tất cả các quốc gia trong cộng đồng quốc tế. - Khu vực Đông Nam Á, châu Á - Thái Bình Dương sau khủng hoảng tài chính - kinh tế có khả năng phát triển năng động nhưng vẫn tiềm ẩn những nhân tố gây mất ổn định. Ở khu vực này đang diễn ra xu thế tự do hoá thương mại và quá trình liên kết, hợp tác, cạnh tranh kinh tế trên nhiều tầng nấc, đồng thời cũng chịu sự tác động của các nước lớn. Cuộc đấu tranh cho độc lập dân tộc, hoà bình, phát triển, ngăn ngừa chiến tranh, chống lại cường quyền, áp đặt ở khu vực cũng như trên thế giới đang có những bước tiến mới. 3.2. Những xu thế phát triển của thế giới trong giai đoạn hiện nay - Hoà bình, hợp tác và phát triển là xu thế lớn, đòi hỏi bức xúc của các quốc gia dân tộc. Khoa học và công nghệ sẽ có những bước tiến nhảy vọt, kinh tế tri thức có vai trò ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất. - Toàn cầu hoá là một xu thế khách quan, các quốc gia lớn nhỏ tham gia ngày càng nhiều vào quá trình hợp tác và liên kết khu vực, liên kết quốc tế về kinh tế, thương mại và nhiều lĩnh vực hoạt động khác. - Các quốc gia độc lập trong quá trình hội nhập, hợp tác nâng cao ý thức tự chủ, tự lực, tự cường, đấu tranh chống lại mọi sự can thiệp, áp đặt của nước ngoài, đảm bảo an ninh quốc gia, giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc. - Các nước xã hội chủ nghĩa, các Đảng Cộng sản và công nhân, các lực lượng cách mạng tiến bộ trên thế giới vẫn kiên trì đấu tranh cho hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, dân sinh, tiến bộ và công bằng xã hội. - Tham gia vào tiến trình toàn cầu hoá, các nước có chế độ chính trị - xã hội khác nhau vừa hợp tác vừa đấu tranh cùng tồn tại hoà bình. BÀI TẬP Anh/chị làm bài tập dưới đây bằng cách tìm phương án trả lời đúng, khoanh vào chữ cái tương ứng: 1. Phương án nào sau đây không phải là đặc điểm cơ bản của thời đại hiện nay? a) Cuộc đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc vẫn đang tiếp tục diễn ra gay gắt dưới nhiều hình thức trên phạm vi thế giới b) Cách mạng khoa học và công nghệ đang gây ra những thay đổi to lớn trên thế giới c) Những vấn đề toàn cầu đòi hỏi sự hợp tác, giải quyết của các quốc gia d) Khu vực châu Mỹ La tinh đang là khu vực phát triển mạnh mẽ, năng động 2. Thời đại ngày nay đang phát triển theo xu hướng nào? a) Hoà bình ổn định cùng phát triển b) Toàn cầu hoá c) Gia tăng liên kết, hợp tác giữa các quốc gia d) Cả 3 phương án trên PHẦN KẾT Đây là một trong những nội dung đang được các nhà nghiên cứu hiện nay tranh luận, do vậy để hiểu rõ hơn bài học, anh/chị cần ôn lại bài trên cơ sở những nội dung chín: khái niệm thời đại; tính chất, mâu thuẫn, đặc điểm và xu thế của thời đại hiện nay và con đường phát triển tất yếu của xã hội loài người cũng như ở Việt Nam hiện nay. CÂU HỎI SUY LUẬN Đảng ta chỉ rõ, Chủ nghĩa xã hội hiện đứng trước nhiều khó khăn thử thách. Lịch sử thế giới hiện trải qua những bước quanh co, song loài người cuối cùng nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội vì đó là quy luật tiến hóa của lịch sử. Anh/chị hãy làm rõ luận điểm trên ĐÁP ÁN Phần 1: 1a, 2d Phần 2: 2d Phần 3: 1d, 2d |
Bản quyền thuộc Viện Đại học Mở Hà Nội
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét